Mechanizmy uzależnienia, czyli jak powstają nałogi?

Uzależnienie jest nabytym stanem zaburzenia zdrowia, zarówno psychicznego, jak i fizycznego. Powoduje zmiany w dotychczasowym zachowaniu osób nim dotkniętych, sprawiając, że odczuwają one stały lub okresowy przymus zażywania substancji psychoaktywnej bądź wykonywania określonej czynności. 

Czym objawia się uzależnienie?

Do najbardziej typowych objawów uzależnienia można zaliczyć: 

• utratę kontroli nad własnym zachowaniem, 
• poczucie głodu – ciągłą potrzebę sięgania po substancję psychoaktywną lub wykonywania określonej, powodującej uzależnienie czynności, 
• zespół abstynencyjny – szereg objawów fizycznych i psychicznych na skutek odstawienia zażywanej substancji psychoaktywnej lub zaprzestania wykonywania uzależniającej czynności, 
• zachowania autodestrukcyjne – dalsze przyjmowanie substancji psychoaktywnej lub wykonywanie czynności uzależniającej pomimo zauważalnych negatywnych skutków zdrowotnych i społecznych, 
• zaniedbanie sfer życia niezwiązanych z uzależnieniem – obowiązków zawodowych i rodzinnych, relacji z bliskimi oraz własnych zainteresowań. 

Na skutek uzależnienia, dotknięte nim osoby doświadczają również podwyższonego poziomu stresu, a także zaburzeń psychicznych, takich jak depresja, stany lękowe oraz nerwica. 

Jak powstają uzależnienia?

Powstawanie uzależnienia jest procesem silnie zindywidualizowanym, zależnym od człowieka i jego osobowości, trudno więc wskazać jego uniwersalny przebieg. Przeprowadzone badania pozwoliły jednak określić trzy podstawowe grupy czynników, które wpływają na rozwój tego typu zaburzeń. Są to:

• czynniki biologiczne, czyli predyspozycje genetyczne danej osoby, 
• czynniki społeczne, wśród których należy wymienić wychowanie w dysfunkcyjnej rodzinie, wadliwą socjalizację, czy też presję ze strony środowiska, 
• czynniki psychologiczne, czyli określony zestaw cech zwiększających podatność na uzależnienia, przede wszystkim tendencje do podejmowania ryzykownych działań, skłonności do zachowań obsesyjno-kompulsywnych oraz niezdolność do samoregulacji; czynnikiem wyzwalającym mogą być również zaburzenia psychiczne. 

Uzależnienia, wbrew wciąż powszechnie panującej opinii, nie dotyczą wyłącznie osób ze środowisk patologicznych – mogą dotknąć każdego, niezależnie od płci, wieku, pochodzenia, wykształcenia, a także statusu społecznego i materialnego. 

Sytuacje sprzyjające powstawaniu uzależnień 

Ludzie wpadają w uzależnienia z wielu różnych powodów. Sytuacjami sprzyjającymi wykształceniu się nałogu są między innymi: 

• odczuwanie napięcia oraz stresu w związku z problemami w życiu zawodowym i prywatnym, 
• odczuwanie silnej presji ze strony otoczenia, 
• uczucie znudzenia, skutkujące chęcią zmiany i poszukiwania ekscytacji poprzez doświadczanie silnych bodźców.

Ludzie często popadają w uzależnienia na skutek nieudanych prób radzenia sobie ze stresami dnia codziennego. Kieruje nimi chęć chwilowego oderwania się od otaczającej ich rzeczywistości i uzyskania choć chwilowego wytchnienia. Duży wpływ na rozwój uzależnień ma szybkie tempo życia w XXI wieku, z którym nie radzą sobie nie tylko osoby dorosłe, lecz coraz częściej także nastolatkowie, a także dzieci. Presja społeczna i trudności w nadążaniu za pędzącym światem stały się bardziej powszechne wraz z rozwojem nowych technologii, w tym przede wszystkim mediów społecznościowych. 

Rodzaje uzależnień 

Uzależnienia dzielą się na dwa podstawowe rodzaje, różniące się pod względem ich genezy – uzależnienia fizyczne oraz uzależnienia psychiczne. 

• Uzależnienia fizyczne 

Uzależnienia fizyczne, nazywane również fizjologicznymi, rozwijają się w związku z oddziaływaniem wybranego środka psychoaktywnego – alkoholu, narkotyków, leków, a także tytoniu – na procesy metaboliczne zachodzące w ludzkim organizmie. W następstwie zaprzestania przyjmowania danego środka, osoba dotknięta uzależnieniem odczuwa skutki uboczne natury fizycznej, nazywane objawami abstynencyjnymi. Objawy te różnią się w zależności od rodzaju, przyjmowanych dawek oraz okresu stosowania substancji psychoaktywnej. 

• Uzależnienia psychiczne

Uzależnienia psychiczne rozwijają się na skutek odczuwania niezwykle silnych, przyjemnych doznań emocjonalnych, wywołanych działaniem określonego bodźca. Podobnie do uzależnień fizycznych, także i w tym wypadku zaprzestanie dostarczania bodźca prowadzi do objawów abstynencyjnych, które przybierają jednak zazwyczaj formę zaburzeń behawioralnych i mogą prowadzić do zachowań agresywnych i autoagresywnych. 

Warto zauważyć, iż niektóre uzależnienia, chociażby uzależnienie od alkoholu i wyrobów tytoniowych, mogą być równocześnie uzależnieniami fizycznymi i psychicznymi. Inne, takie jak uzależnienie od hazardu, zakupów lub telefonu komórkowego, zaliczają się wyłącznie do grupy uzależnień psychicznych. Niektóre typologie wskazują na istnienie trzeciego typu – uzależnień społecznych, zwanych również socjologicznymi. Są one wywołane chęcią przynależności do grupy i dopasowania się do norm społecznych panujących w danym środowisku. Jeśli u Ciebie lub kogoś bliskiego występuje problem z nałogami, zgłoś się do ośrodka leczenia uzależnień.